Mig langaði til að skrifa lýsingu á ársfundi
Rithöfundasambands Íslands fyrir
Subbukarlavefinn. Fyrst datt mér
í hug að nálgast verkefnið á svipaðan hátt og Hunter S. Thompson gerði í Fear and Loathing in las Vegas. Ég gæti
kallað greinina Skrifandi skáld í borg
óttans eða eitthvað í þeim dúr. Svolítið unggæðingslegt kannski. Og þegar á
reyndi gekk þetta ekki alveg upp.
Hunter S. ruddist ásamt „lögfræðingi“ sínum á
opnum blæjubíl í gegnum Nevada-eyðimörkina í meskalínvímu en ég lullaði á
löglegum hraða eftir Sæbrautinni á kynlausasta bíl allra tíma: stálgráum Ford
Fókus Steisjon. Og það næsta sem ég komst neyslu eiturlyfja þennan dag var
grænt te og engifer í klámgrænum brúsa sem konan mín hafði keypt dýrum dómi í
Kringlunni og ég saup nú á til að bæla niður þrálátan smábarnahósta sem ég
hafði nælt mér í á Barnaspítala Hringsins. Þessi kverkaskítur var búinn að
angra mig í viku.
Þegar ég beygði út af Langholtsvegi og
Gunnarshús blasti við efst á Dyngjuveginum datt mér í hug að bræða saman
frásögn af ársfundinum og stuttum bút úr Meistaranum
og Margarítu eftir Búlkakov. Einhvernveginn svona:
„Ég var að stimpast í Gunnarshúsi í tvo tíma í
gær“.
„Og
hvernig gekk?“
„Ég
krækti mér í viku á Eyrarbakka.“
„Vel
af sér vikið!“
En þegar ég var búinn að leggja Fókusnum og sá
rithöfundana reika líkt og uppvakninga í átt að Gunnarshúsi sótti að mér
styggð. Þessi stílæfing myndi aldrei
gera sig. Ég var ekkert reiður út í mitt stéttarfélag, að minnsta kosti ekki
eins og Bulgakov út í MASOLIT í bók sinni um Meistarann og Margarítu.
Fyrir framan Gunnarshús var Ragnheiður
gjaldkeri að stugga nokkrum reykingamönnum niður fyrir húsið. Í anddyrinu tók
ég eftir málverki af Thor Vilhjálmssyni á hægri vegg í örlítið stífum impressjónístískum
stíl. Á veggnum andspænis gömlu kempunni flæddi Gunnar Gunnarsson út úr stórum
ramma í frekar væmnum litavaðli. Hann var mjög ólíkur þeim svanga og
örvæntingarfulla Gunnari sem ég sá fyrir mér þegar ég dvaldi í gestaíbúðinni um
jólin 2007. Þá hafði ég stundum heyrt hann ganga um um gólf og skella hurðum.
Málverkið sýndi Gunnar sællegan og feitan eins og smábarn sem er búið að fá of
stóran skammt af mjólkurdufti. Kannski var hann bara búinn að finna sig í
hruninu, karlinn. Lenda.
Inni í fundarsalnum var búið að koma fyrir
stólaröðum undir vökulu augnaráði um það bil fimmtíu rithöfunda í klossuðum
trérömmum sem héngu á burðarveggnum hægra megin þegar inn var komið.
Ég skimaði yfir stólaraðirnar og The usual
suspects. Sá ekki betur en Jón Kalman væri örlítið kalinn á nefinu eftir
snjóhríðina í síðustu bókum sínum. Dauft glott lék um varir hans eins og hann
hefði á tilfinningunni að ýmislegt smáfyndið ætti eftir að gerast þetta kvöld.
Sindri Freysson heilsaði mér, sömuleiðis kíminn á svip. Guttesen var klæddur í
svörtu frá toppi til táar, hann heilsaði mér með virktum eins og ég væri mættur
í eigin réttarhöld. Auður Ava og Sigurbjörg Þrastar voru þarna einhversstaðar á
sveimi. Einnig Börkur Gunnarsson, Magnea Matt, Olga Guðrún, Sölvi Björn og
Sigurður A. Magnússon. Ég kannaðist við um það bil helminginn af þessu fólki. Í
innri salnum var slæðingur af eldri félagsmönnum sem ég kunni ekki nein deili á
eða sá ekki fyrir myndarlegum tréstiga sem klauf rýmið í tvennt og hringaði sig
upp á efri hæðina þar sem skrifstofan var staðsett ásamt setustofu og ýmsum
smærri herbergjum.
Marló skáldkona kom aðvífandi um leið og ég
fékk mér sæti. Hún lék á als oddi, sagðist vera í karlaleit sem var svolítið
skemmtileg yfirlýsing á þessari samkomu sem minnti einna helst á strangtrúað
guðshús. Svolítið eins og að leita að stífum lim í líkhúsi.
Fundurinn fór rólega af stað undir styrkri
stjórn Karl Ágústs Spaugstofumanns og Ragnheiðar gjaldkera. Ársskýrslunni var
varpað upp á lítið tjald í horni neðri salarins. Til hliðar við það hafði verið
komið fyrir beinhvítu púlti sem skyggði á málverk eftir Karl Kvaran. Þetta var
verk frá seinni árum listamannsins sem einkenndist af hreinum flötum í breiðum, sveigðum línum. Þurrum tölum úr ársskýrslunni var varpað á
hvítt tjaldið. Tekjur, útgjöld og ýmsir sjóðir blöstu við svart á hvítu. Allt í
sómanum í peningamálum. Stuttar umræður um húskofa á Suðurlandi sem enginn
skrifandi skepna dreif í vegna hækkandi bensínkostnaðar. Sessunautur minn,
glaðbeittur höfundur skáldsagna, hnippti flissandi í mig annað slagið til að
vekja athygli á ýmsu spaugilegu sem bar fyrir augu og eyru.
Kristín formaður hélt stutta en snaggaralega
tölu, fór yfir útrásarárið í fangi þýska heimsveldissins.
Við klöppuðum fyrir nýjum Barnabókaverðlaununum
sem norrænu ráðherrarnir í Osló voru að koma sér saman um rétt í þessu á meðan
þeir sungu fyrir Breiðavík.
Það var um þetta leyti sem gamanið fór að
kárna. Skáld á miðjum aldri tók sér stöðu í pontu. Skáldið var með kúluhatt og
minnti á illmenni í breskri glæpasögu,
jafnvel durtinn Bill Sikes í Oliver Twist.
Sjitt, hugsaði ég. Hér er maður bara kominn
aftur á nítjándu öld sísona án þess að svo mikið sem depla auga.
Skáldið fór mikinn, það lagði hrammana á púltið
og ók sér í takt við ræðuna. Þetta var stórt skáld og skyndilega var öllum
viðstöddum ljóst að málverki Karls Kvarans var ógnað þegar mikilmennið nuddaði
bakinu utan í það. Sem betur fer var abstrakt málverkið eftir Kristján
Davíðsson komið í skjól – hátt uppi á veggnum fyrir ofan tréstigann – utan
seilingar reiðra skálda.
Skáldinu með kúluhattinn þótti lítið fútt í
þessu hjá okkur. Rithöfundaþingin í gamla daga voru víst miklu skemmtilegri.
Síðan fór skáldið að væna formann sambandsins um siðleysu fyrir að þiggja
verktakalaun. Einhvernveginn þvældist fyrirbærið virðisaukaskattur inn í þá
umræðu þannig að einstaka hlátrasköll gullu við í salnum.
Flestir létu sér þetta í léttu rúmi liggja en
nokkrir af eldri meðlimum RSÍ tóku að þrútna í framan af reiði og pirringi.
Formanninum var auðsýnilega brugðið, enda langt frá því skemmtilegt að sitja
undir ákæru frá stóra manninum með kúluhattinn. Manni sem leit út eins og … tja
… illvirki í barnabók.
Skyndilega stökk einn af eldri félagsmönnum RSÍ
á fætur. Þetta var glettinn náungi með áberandi skærgult bindi. Hann heilsaði
nokkrum fundarmanna með báðum höndum eins og trúboði á fjöldasamkomu um leið og hann sprangaði í átt að
útganginum. „Þetta er nóg!“ hló hann um leið og hann hvarf úr salnum. „Þetta er
nóg!“
Þusið í manninum með kúluhattinn hélt áfram. Og
nú fóru einhverjir að taka undir með honum í salnum. Þá helst ljóshærður náungi
í köflóttri fráhnepptri skyrtu. Hann var með eilítið gjallandi talanda og
hækkaði róminn eftir sem á leið á fundinn þar til hann var nánast farinn að
öskra yfir hausamótum félagsmanna.
Náunginn í köflóttu skyrtunni og skáldið með
kúluhattinn vildu vita hvernig félagsmenn RSÍ væru valdir í Skáld í skólum.
Skáld í skólum er verkefni sem gengur út á það að senda íslenska rithöfunda í
grunnskóla landsins og láta þá kynna verk sín fyrir ungviðinu. Mjög verðugt
verkefni en ekkert sérstaklega vel launað, eðli málsins samkvæmt. Skólar geta
einfaldlega ekki borgað mikið fyrir svona uppákomur.
Í því ljósi var hitinn sem var kominn í þessa
tvo félagsmenn svolítið einkennilegur. Ég rifjaði upp þegar mér var dömpað úr
Skáld í skólum. Ég átti að hafa lagt kennara í ákveðnum skóla í úthverfi
Reykjavíkur í einelti með því að benda á hroðalega vondan kennara í bók eftir
mig og spyrja krakkana hvort ekki væri einhver sambærilegur í skólanum. Þetta
þótti ekkert sniðugt hjá mér og í framhaldi hringdi skólastjórinn alveg
brjálaður í Ragnheiði gjaldkera. Ég hringdi síðan í skólastjórann og bað hann
afsökunar. Hélt honum eins lengi og ég gat í símanum og endurtók að ég „bæðist
innilega velvirðingar á þessu leiðinlega atviki“ alveg þangað til að ég fann að
hann var farinn að ókyrrast á línunni. Orðinn pirraður. Langaði sjálfsagt heim
að hrella konuna sína. Látið mig þekkja svona kvenhatandi reiðifíkla. Ég skrifa
verðlaunaðar barnabækur troðfullar af þeim.
Allavega. Ekkert meira Skáld í skólum fyrir mig
þann daginn. Konan mín var auðvitað dauðfegin. Það hafði engu munað að hún
missti fóstur við að lyfta stól upp á svið í skóla úti á landi. Börnin voru
samt alltaf yndisleg og stundum gefandi að hitta kennara og skólastjóra sem
fannst greinilega vænt um nemendur sína, dag eftir dag, kynslóð eftir kynslóð.
Allt í einu hlakkaði í mér. Auðvitað var
gráupplagt að senda þessa tvo vandræðagemsa í þennan tiltekna skóla. Skáldið
með kúluhattinn og náungann í köflóttu skyrtunni. Hvers vegna sá það enginn?
Aðalsteinn Ásberg í stjórn RSÍ virtist ekki sjá það – honum stökk ekki bros þar
sem hann stóð bísperrtur og sló flötum lófa ofan á púltið og útskýrði hvernig
Skáld í skólum væri hugsað. Loks kom Pétur Gunnarsson í pontu og sallaði niður
rithöfundaþingin, sagði eitthvað á leið að þetta hefðu verið hálfgerðar
skrípasamkomur og veikburða undanfari RSÍ.
Náunginn í köflóttu skyrtunni kom í pontu og
veifaði félagatali RSÍ framan í okkur eins og sönnunargagni. Líkt og í því
leyndust stórkostlegar opinberanir, klámmyndir af íslenskum rithöfundum teknum
í dýflissu þýska sendiráðsins í Þingholtunum.
Hann sló félagatalinu ógnandi í púltið. Fletti í því reiðilega. En síðan
reyndist hann ekki vera með neitt handbært nema þá staðreynd að sami sextíu
manna hópurinn væri í áskrift að listamannlaunum. Þá sérstaklega þeir sem fengu
verðlaun. Eins og elítísmi væri glænýtt fyrirbæri í listasögunni. Náunginn í
köflóttu skyrtunni klykkti út með því að lýsa yfir að hann þyrfti sennilega að
„bíða í fimmtán ár “ áður en hann fengi ritlaun. Eins og ritstörf væru eilíf
biðstaða, svipað og móttaka hjá heimilislækni.
Næst tók til máls ung kona sem mér fannst ég
kannast við úr pólitík. Hún sagði nokkur orð um ungt fólk og
rithöfundasambandið. Ég leit snöggt yfir öxlina á mér í átt að anddyrinu.
Smeykur um að Breiðavík myndi allt í einu birtast í gættinni með alvæpni. „Í
dag munuð þið deyja, marxistar!“ Við vorum svo berskjölduð þarna efst á
Dyngjuveginum. Svo saklaus.
Sirkusnum lauk með því að afhent voru verðlaun
kennd við Fjölís. Auður Ava og Bergsveinn Birgisson voru verðlaunuð og líka
þriðji höfundurinn sem ég kom ekki fyrir mig. Ég stóð mig að því að tauta í
barminn eins og hneykslaður smáborgari eitthvað á þá leið að þetta væri þó að
minnsta kosti ekki samsæri. Þau ættu þetta nú skilið. Auður Ava sagði
viðeigandi brandara um samsærisjúka íslenska þjóð.
Fundi var slitið og boðið upp á rauðvín og gos.
Yfir þvögunni sem myndaðist við vínflöskurnar heyrðist náunginn í köflóttu
skyrtunni gjamma að hann hefði heyrt að það væri til siðs að drekka upp
félagsgjöldin á ársfundi RSÍ. Hvað sem er hæft í því þá er rauðvínið alltaf vel
valið í Gunnarshúsi. Ég lagði að vísu ekki í nema eitt glas í þetta sinn því ég
nennti ekki að skilja bílinn eftir. Snéri mér þess í stað að Egils Kristal í
pissgulum plastflöskum. Síðan rambaði ég út í garð í leit að félagsskap
reykingamanna. Áhugaverðasta fólkið hættir aldrei að reykja.
Útsýnið yfir Reykjavík var fallegt frá
eldhúströppum RSÍ. Ég var að segja Berki Gunnarsyni einhverja langloku um
reykingar og hversu auðvelt væri að hætta þeim þegar Valdi bóksali birtist í
gættinni með stórskemmtilega klámvísu á takteinunum. Ég dauðsé eftir að hafa
ekki skrifað hana hjá mér. Seint um síðir drattaðist ég aftur inn í stofu, fór
að langa heim en ákvað að fá mér meira Egils Kristal á meðan ég hugsaði málið.
Útundan mér sá ég hvar nokkrir þýðendur læddust
fram í forstofu til að núa saman nefjum í nefnd undir vökulum augum Thors
Vilhjálmssonar og Gunnars Gunnarssonar.
Ég fór að rabba við kunningja minn, rithöfund
sem var að safna skeggi. Hann ætlaði að þiggja far með mér niður í bæ fyrst ég
væri ekki að drekka.
Ætlaði samt að fá sér eitt rauðvínsglas áður og
heilsa upp á Bergsveinn Birgisson sem var nýkominn í hús af vel heppnaðri
generalprufu á leikgerð upp úr bók eftir sig. Ég var búinn að ræða við
Bergsvein í fimm mínútur þegar ég áttaði mig á því að hann hélt að ég væri
Tolli Morthens. Spurði hvort ég væri ekki alltaf að mála. Allt í einu var
sitúasjónin orðin þannig að skeggjaði rithöfundurinn vildi tæla Bergsvein
Birgisson með sér á næturklúbb í miðborginni og ég átti að vera bílstjórinn.
Við tókum nokkra snúninga þar sem Stórfiskurinn frá Bergen var næstum kominn
fram í anddyri en flæktist þá í nýrri kjaftatörn. Loks gafst ég upp á þessu.
„Hvar er konan þín? spurði Krístín formaður
þegar ég fékk mér meira Egils Kristal. „Þú náttúrulega sérð um að mæta fyrir
ykkur bæði núna?“ bætti hún við.
„Neinei,“
sagði ég og dró seiminn. „Auður vildi vera heima að horfa á Desperate
Housewives.“
„Ég
trúiessuekki!“ gall í höfundi Stellu Blómkvist bókanna sem átti leið hjá rétt í
þessu.
„Erum
við ekki öll með svona perversjónir? spurði ég og snéri mér aftur að skeggjaða
rithöfundinum sem var ennþá að hringsóla í kringum Bergsvein Birgisson.
„Jú,“
sagði sá skeggjaði hikandi. Og hvíslaði síðan í hálfum hljóðum: „House. Ég
horfi á House.“
Ég
kinkaði kolli og reyndi að muna eftir uppáhaldsþætti til að þetta kæmi ekki út
eins og ég væri að reyna að setja mig á háan hest. En ég var alveg tómur.
Smagsdommerne á DR2 kannski. Nei. Það var einhvernveginn of snobbað og fínt.
Hvern andskotann horfði ég á? Kannski allt bara. Ég zappaði milli stöðva og
hafði ekki hugmynd um hvað var hvað. Öll tungumál í einum graut í hausnum á
mér.
„Sæll Þórarinn“. Náunginn í köflóttu skyrtunni
var kominn beint í flasið á mér. Andlitið á honum breiðleit útgáfa af Magnúsi Scheving í
Latabæ. Talandinn virtist svipaður. Svona rat-at-at-at-at hrynjandi. Hress,
hress, hress. Kannski var til bæjarfélag einhversstaðar þar sem allir töluðu
eins og íþróttaálfurinn.
„Ég
var einmitt að glugga í Bókasafn ömmu Huldar,“ gaggaði hann. „Hún var mjög
svona … á góðri íslensku. Ég hitti nú … eða var að reyna að troða mér inn á
danska útgefanda þinn … Huginn … “
„Hann
er færeyskur.“
„Ha?“
„Huginn
Eide. Hann er Færeyingur.“
„Er
það já?“
„Já.“
„Ertu
að skrifa núna?“
Þú færð aldrei ritlaun, hugsaði ég. Þú færð
aldrei nein fokking ritlaun. Over my dead body. Ég ætla beint heim á eftir að
hringja í alla sem ég þekki í 101 latté klíkunni. Senda einkaskilaboð á alla
sem ég þekki á Feisbúkk sem hafa einhvern tímann stigið inn fyrir 200 metra
radíusinn við Háskóla Íslands. Senda reykmerki inn á Ölstofuna. Svohljóðandi:
Hey þið! Glaðlegi ljóshærði náunginn í fráhnepptu köflóttu skyrtunni á á ekki
að fá ritlaun. Capiche? Never ever!
„Já ég er að … ég var með bók um jólin,“
tafsaði ég.
„Unglingabók?
Barnabók?“
„Ég
… hérna … humm …“.
Maður á miðjum aldri bjargaði mér út úr
samtalinu. Mér fannst ég kannast við svipinn á honum af vefsíðu bókaforlags sem
staðsett var einhvers staðar fyrir norðan heiðar. Já, alveg rétt. Tengdamóðir
mín þýddi einu sinni tjikk-litt bók fyrir þennan náunga. Sagan af samskiptum
þeirra og deilur um kaup og kjör var ansi skemmtileg og ég kæfði glott í
fæðingu. Hvernig var þetta aftur? Tvær
sjóræningjakerlingar af hippakynslóðinni áttu fund með útgefanda utan af landi
á Kaffi Ólíver í Reykjavík. Deilt var um kaup og kjör – gat verið að
íslenski textinn hefði verið örlítið styttri en verkið á frummálinu og
tjikk-littið í ofanálag á alltof kjarnyrtri íslensku? Mennirnir tveir kvöddu
mig með virktum og soguðust niður í Hvalfjarðargöngin.
Þegar ég gekk út úr Gunnarshúsi var
tilfinningin ekki ósvipuð því að yfirgefa nítjándu öldina. Sambland af söknuði
og létti. Fyrir framan mig beið hundleiðinlegur stálgrár Ford Steisjon á
kolólöglegum nagladekkjum. Allt í einu sá ég mig í anda á svörtu reiðhjóli í
Berlín. Ég geystist á ofurhraða milli trjánna í Tiergarten. Germanskur Teotoni til forna, svartklæddur að
innan sem utan.
Þórarinn Leifsson